Staropolska karczma

słońce tylko po to zdaje się świecić,by wskazać chłopu drogę do karczmySchultes

Karczmy znane były w Polsce od samego początku istnienia państwa. Występowały w każdej niemal wsi. Najstarsze dokumenty odnośnie polskich karczm pochodzą z czasów Bolesława Chrobrego, wspomina również o nich Jan Długosz w swym wiekopomnym dziele Liber Beneficiorum.

Prawo produkcji alkoholu czyli prawo propinacji posiadał początkowo tylko król lub książę. Z rozwojem systemu feudalnego prawo to uzyskiwali wszyscy posiadacze ziemscy. Dochody z karczmy, w której sprzedawano wyprodukowany alkohol stały się poważną częścią budżetu niejednego dworu (nawet 70%). Właściciel ziemski nierzadko oddawał w dzierżawę owe prawo osobom prywatnym czy instytucjom.

Karczmy dzieliły się na dwa rodzaje. Pierwsze były to tzw. karczmy dziedziczne. Posiadały one prawo wyrabiania trunków, a ich posiadacze płacili panu czynsz. Występowały także tzw. karczmy doroczne. W nich na podstawie rocznej umowy sprzedawano dworski alkohol po cenach podyktowanych przez pana. Szlachta z biegiem lat zastępowała karczmy dziedziczne dorocznymi.

Znakiem czasów pańszczyzny był przymus propinacyjny. Szlachta by zwiększyć swoje dochody zobowiązywała swoich chłopów do zakupu określonej ilości alkoholu. Niestety dochodziło też do patologii, kiedy to zmuszano do kupowania trunków chłopów niepijących. Wylewano wówczas wódkę pod ich chałupami, za którą później musieli zapłacić. Często zdarzało się, że za pracę płacono chłopom asygnatami na wódkę.

Karczma pełniła ważną rolę w życiu wsi. Do XVI wieku była miejscem integracji wszystkich stanów. Przesiadywali tam nawet rycerze razem z chłopami. Potem zakazano prawnie tego procederu. wysiadywali tam także i księża. Karczma pełniła również rolę sklepu wiejskiego. Zaopatrywano się tu w niezbędne towary . Tutaj odbywały się wszelakie transakcje handlowe. Zdobywano tutaj informacje ze świata. Karczma stała się nawet ważną instytucją administracyjną. W niej szlachta wydawała wyroki i ogłaszała rozporządzeni dotyczące chłopów. Wreszcie w karczmie urządzano zebrania wiejskie, wesela, chrzciny czy stypy.

 Karczma była jednak i miejscem scen niesmacznych. Oto jej obraz z początku XIX wieku z Galicji: Zbliżając się do wsi widzisz już z daleka drogę wiodąca do karczmy pokrytą ludem obojga płci, opiłym i tarzającym się w błocie. Gdy wstąpisz do takiego zajazdu (…) musisz przeskakiwać przez kupy pijaków leżących na podłodze.

 Jako budowla karczma była początkowo bardzo prosta. Składa się z izby szynkowej. Przy ważniejszych trasach i w miastach dobudowywano do niej pokoje gościnne i stajnie. Zważając na ogromną ilość karczm w czasach staropolskich do dziś zachował się jedynie ich niewielki ułamek. 

PM