Książka na przestrzeni wieków - część I

Książka przeszła ogromną ewolucję przez stulecia osiągając formę jaką znamy obecnie. Początkowo jednak ważnych informacji nie zapisywano na papierze. Służyły do tego gliniane tabliczki czy papirus. Pierwszą z cywilizacji, która posługiwała się tabliczkami byli Sumerowie. Pismo klinowe przez nich używane było rezultatem żłobienia specjalnym rylcem wykonanym z kości lub trzciny, mającym trójkątny przekrój. Tak zapisane tabliczki następnie wypalano celem utrwalenia.

W starożytnym Egipcie książka przybrała formę zwoju papirusowego. Materiał do jej produkcji pochodził z rośliny o nazwie papirus.  Najpierw łodyga została cięta na wąski pasy, które następnie układano w kierunku pionowym. Na to dokładano kolejną warstwę ułożoną w poziomie. Po zwilżeniu, sprasowaniu, wysuszeniu, a następnie wygładzeniu powstawała cienka karta, na której już można było pisać.  Obszerniejsze teksty zapisywane były na kilku sklejonych kartach. Treści zapisywane były w kolumnach, za pomocą zaostrzonej trzciny umoczonej w atramencie, który to wyrabiano z sadzy zmieszanej z wodą i żywicą. Zwoje w celu lepszego przechowywania zwijane były w kierunku długości. Informacje o treściach w nim zawartych najczęściej umieszczano na samym końcu tekstu by uchronić je przed zniszczeniem. Zwykle umieszczano tytuł i imię autora, co jednak nie było jeszcze tak powszechne.

Zwój pergaminowy od Egipcjan przejęli Grecy. Stosowano go jako nośnik do utrwalania i rozpowszechniania treści literackich. W Dolinie Nilu głównie zapisywano święte teksty i modlitwy tworząc tzw. Księgę umarłych, mającą pomóc zmarłemu w tamtym świecie. W Grecji zaś zapisywano teksty ówczesnych pisarzy, jak np.: Arystofanesa, Tukidydesa czy Eurypidesa.
Równolegle z papirusem rozwijał się zapis na skórach zwierzęcych. Zwyczaj pisania na tym materiale miał swoje początki w XX w p.n.e. Niedogodności wynikające z zastosowania pergaminu (był grubszy, a ograniczenie wynikające z wielkości skóry uniemożliwiało jego rolowanie) sprawiły, że popularny stał się on dopiero w IV w n.e., stopniowo wypierając papirus.

Do wyrobu używano wszystkich rodzajów skór, ale najczęściej wykorzystywano skóry cielęce, owcze i kozie.

Był to wówczas materiał najtrwalszy ze wszystkich znanych.  Przez kilka dni skórę moczono w wodzie wapiennej, a sierści pozbywano się za pomocą ostrego narzędzia. Następnie znowu moczono po czym garbowano substancją roślinną. W dalszym etapie powstały materiał suszono w drewnianych ramach. Etapem końcowym było skrobanie nożem i pocieraniem pumeksem.
Swoją popularność pergamin zdobył w chwili, gdy przybrał formę kodeksu. Wytrzymałość materiału ułatwiła jego złożenie, a dodatkowo nie łamał się on przy zszywaniu.
Książka w średniowieczu związana była głównie z ośrodkiem kościelnym i uniwersyteckim. Początkowo miała charakter religijny. Przepisywana ją w skryptoriach klasztornych, kopiując głównie dzieła ojców Kościoła, literaturę filozoficzną, religijno-duszpasterską. W mniejszym stopniu były to teksty z zakresu matematyki, historii czy prawa. Dostęp do niej mieli wyłącznie zakonnicy i możnowładcy. Wraz z rozwojem uniwersytetów zaczęły pojawiać się książki akademickie i powstawały biblioteki gromadzące zbiory. Wówczas kopiowanie książek przeniosło się do ośrodków akademickich, gdzie organizowano grupy kopistów. Wtedy też poza tekstami religijnymi zaczęto upowszechniać teksty świeckie z dziedzin wcześniej mniej popularnych jak matematyka czy prawo. Dzięki temu dostęp do niej zyskały osoby prywatne, w tym studenci jak i mieszczanie.

Pergamin w książkach wykorzystywany był do chwili wynalezienia maszyny drukarskiej przez Gutenberga.

Dariusz Makowski