Piwo w czasach staropolskich

Początki piwowarstwa w Polsce sięgają czasów najdawniejszych. Raczyli się nim już Słowianie w okresie przedpaństwowym. O piwie na stole Piasta kołodzieja pisał Gall. Z kolei Bolesław Chrobry nazywany był w niemieckich kronikach Tragbier czyli piwosz. Znana jest też historia Leszka Białego, który odmówił papieżowi wyjazdu na krucjatę tłumacząc się brakiem w Ziemi Świętej piwa: wina, ani zwykłej wody pić nie może, przywykły do picia jedynie piwa lub miodu.

Najstarszym zachowanym w Polsce dokumentem dotyczącym piwowarstwa  jest wzmianka z 1272 roku o browarze z karczmą. 

Polskie piwo chwalili zagraniczni goście, a nawet poeci:

Niechaj ten o winie śpiewa
Kto nie zaznał między nami
Napoju nad napojami
Przymiotów piwa …
(Jan Dantyszek)

W Polsce początkowo piwo ważono z wyki i jęczmienia. Jednak w XVI wieku wydano specjalny statut, który pod groźbą utraty praw do warzenia trunku zakazywał stosowania do produkcji innych zbóż niż pszenica. Produkcja piwa odbywała się wówczas w domach i na własny użytek.

Pierwsze browary mieściły się przy klasztorach. Na wsi piwo można było nabyć  w licznych karczmach, gdzie jego wyrobem trudnili się miejscowi gospodarze. W przeciętnej staropolskiej wiosce istniały jedna lub dwie karczmy.  

Na przełomie XIII i XIV wieku miasta otrzymały przywilej produkcji piwa. Z czasem powstały również cechy zrzeszające browarników. Czuwać one miały nad jakością i ceną  piwa. Wśród wielu miejskich browarów wyróżniały się browar w Gdańsku. Tamtejsze piwo było znane i cenione nie tylko w kraju, ale również i zagranicą. Jeden z browarów należał do sławnego astronoma Jana Heweliusza. Innym docenianym producentem trunków był browar w Grodzisku Wielkopolskim. Swą sławę zawdzięczał doskonałej miejscowej wodzie. Z innych znanych miejskich producentów piwa wymienić należy również Warkę.

Walkę na rynku browarniczym wygrała jednak szlachta i to ona stała się głównym producentem piwa. Browar były nieodzownym wyposażeniem folwarku szlacheckiego. Jednak piwo z folwarcznej produkcji było początkowo  słabe jakościowo i niesmaczne. Wytwarzano je na potrzeby miejscowe i sprzedawano w wiejskich karczmach. Sama szlachta zaopatrywała się w piwo w miastach. Z czasem kiedy zorganizowała już niemal masową produkcję, aby konkurować z miastami zaczęto dbać o jakość trunków. By zdobyć monopol wprowadzano różne rozwiązanie m.in. zakaz nabywania piwa poza dobrami właściciela czy zobowiązywanie chłopów do nabywania pewnej ilości piwa ze szlacheckiego browaru.

Ostatecznie szlachta pozostał największym producentem piwa, ale miasta, a nawet chłopi także trudnili się browarnictwem. Niewielki był natomiast import piw z zagranicy. W XVIII wieku sprowadzano głównie ciężkie piwa angielskie, na które nastała moda Sposobów produkowania piwa i jego rodzajów było tak dużo, że trudno je tutaj przytaczać. Jednak stwierdzić trzeba, że piwo w czasach staropolskich było trunkiem niezwykle powszechnym, pitym na co dzień w każdym domu. Robiono na nim nawet polewki i zupy.

PM