Izba Skarbów: Stilus i woskowa tabliczka- w użyciu przez 2500 lat

Ten artykuł piszę przy użyciu mojego mózgu i klawiatury komputera, jednak przez ponad dwa tysiąclecia najpowszechniej używanym tandemem piśmienniczym był stilus i woskowa tabliczka o mózgu nie wspominając:) I choć ani nie były one pierwsze, ani nie przetrwały do czasów dzisiejszych ( choć niewiele im brakowało- ostatnie udokumentowane używanie tabliczki woskowej i stilusa to rok 1840 na targu rybnym we francuskim porcie Rouen) były bez wątpienia najdłużej bo przez ponad 2500 lat używanymi narzędziami piśmienniczymi. Czym że więc jest stilus i jego ,,siostra" tabliczka woskowa?

Stilus to był rylec którym pisano na woskowej tabliczce. Był wykonywany najczęściej z metali szlachetnych, żelaza, brązu, drewna, rogu bądź kości. Stilus składał się z trzech części, z których każda miała swą funkcje przy czynności pisania i mazania na woskowej tabliczce. A więc posuwając się od dołu stilusa: na spodzie znajdowało się ostrze służące do rycia w wosku, o okrągłym przekroju często noszące ślady wielokrotnego ostrzenia. Ostrze stilusa bywało wygięte w zależności od techniki pisania. Środkowa część stilusa to tzw. trzonek który służył pewnemu trzymaniu go w dłoni. Ta część jako jedyna podlegała zdobieniu w celu podniesienia estetyki, bywała też w różnych kształtach najczęściej owalnych. I wreszcie główka która była w zamyśle jego twórców ,,gumką do mazania". Miała ona postać łopatki o trójkątnym, owalnym lub wielokątnym kształcie.

Skrybowie używający stilusów byli przedstawicielami elity- te przedmioty były oznaką prestiżu właściciela. Często główka stilusa miała otworek na który nawlekano rzemyki bądź łańcuszki i rysiki noszono na szyi. Drugą częścią ,,piśmienniczego tandemu" była tabliczka woskowa. Była wykonana najczęściej z drewna drzew owocowych jak jabłoń, wiśnia i grusza lub leśnych takich jak dąb, buk bądź lipa. Woskowa tabliczka ( tabulae, ceressatae, cerae, tabulare ceratoe) składała się z wydrążonej deseczki o karbowanym spodzie służącym do umieszczania w nim warstwy ,,wosku" do pisania.

Wosk jest w cudzysłowie gdyż warstwa piśmienna składała się z wosku pszczelego wymieszanego w odpowiednich proporcjach z gliną , mydłem, żywicą, olejem lnianym, terpentyną, węglem drzewnym, talkiem, kredą, sproszkowana cegłą bądź fosfatami. Zwykły wosk nie miał odpowiedniej elastyczności i spoistości by po nim pisać i mazać. Bo tabliczka była przedmiotem wielorazowego użytku. Warstwę ,,wosku" mazano podgrzewając go uprzednio, po czym wygładzano rozgrzewanym pręcikiem żelaznym. Tabliczki mogły być pojedyncze lub składające się z dwóch deseczek (dyptych), trzech (tryptych) bądź czterech (poliptych). Pierwsze udokumentowane użycie stilusa i tabliczki datuje się na starożytną Grecję. Jednak rozkwit stilusa to już Cesarstwo Rzymskie.

Przepiękne freski przedstawiające pisarzy odkryto w ruinach Pompei. Także średniowiecze było ich epoką. Pisano na nich w skryptoriach, klasztorach, szkołach świeckich i religijnych, folwarkach i uniwersytetach. także na naszych ziemiach powszechnie je używano jeszcze do XVII wieku. Ostanie podrygi poczciwego stilusa to połowa wieku..dziewiętnastego. O ile rysiki znajduje się często w wykopaliskach to tabliczki znajduje się sporadycznie. Materiał z którego je wykonywano podlegał szybkiej biodegradacji.

(TP)